Blog: Solidair bouwen

Nederland werkt hard aan circulariteit. Toch verbaas ik me over alle herbruikbare materialen die nog steeds de verbrandingsoven ingaan. Zelfs stapels aan papieren koffiebekertjes op de werkvloer weet ik. Hoe komen we van al dat restafval af? Ik moet er vaak aan denken ook in de bouwwereld. Kun je maatschappelijk verantwoord bouwen zonder klimaatregels? Voor mij is solidariteit met toekomstige generaties genoeg.

Sociale mindset

Die persoonlijke daad bij het woord is cruciaal willen we de hoeveelheid restafval daadkrachtig verkleinen. Duurzame gebouwen beginnen met een sociale mindset naar de toekomst. Dat betekent stoppen met slopen en anders starten met de aanpassing van een bestaand gebouw, niets begint bij nul. Ik bedoel niet alleen het behoud van materialen maar ook het ‘hergebruik’ van bestaande functies die het gemeenschapsgevoel en de sociale cohesie versterken.

Stop op ‘noodverband’

Ik zie vaak de reflex om die stap over te slaan en bestaande gebouwen lukraak aan te passen met extra ruimte of andere noodzakelijke functies. Dat noem ik ‘noodverband’ architectuur. Natuurlijk snap ik dat het primaire ontwerp een korte termijn probleem oplost voor de eigenaar of huurder. Maar wie solidair is met de volgende generaties wil dat zo’n plek ook na 15 jaar nog functioneert en positieve milieu-impact heeft.

Starten bij sociale waarde

Met vooruitkijken ben je er niet, je moet ook terug in de tijd. Het is belangrijk oog te hebben voor de sociale waarde van oorspronkelijke gebouwfuncties voor een stad, wijk of buurt. Je ogen daarvoor sluiten betekent dat je de omgeving een deel van haar identiteit ontneemt die vaak is geworteld in een lange geschiedenis. Zonder verleden geen toekomst, zoals het gezegde luidt. Een aanpassing zie ik ook als een ingreep in de sociale cohesie van een lokale gemeenschap.

Omgevingswaarden

Dat bewustzijn is cruciaal voor het transformeren en verduurzamen van markante gebouwen. Het herstel van oorspronkelijk gebouwfuncties versterkt de sociale cohesie. Hoe pak je dat aan in een ontwerpproces?  Denk aan de transformatie van een kerk tot stadszwembad of een historische dierentuin die de verbinding met de buurt wil versterken. Het is belangrijk om op zoek te gaan naar ‘omgevingswaarden’ waaronder historische waarden maar ook die van nu.

Sociale circulariteit

Bij Broekbakema spreken we ook wel van sociale circulariteit. Onze voorgangers begonnen lang geleden met ontwerpen waarbij de mens centraal staat, zoals het stadhuis van Terneuzen, een pareltje van Post65 brutalisme. Vandaag gaat ons werk verder met sociale verduurzaming en het maatschappelijk relevant houden van gebouwen. Daarvoor is sociale verbinding nodig die begint bij dialoog en omgevingsparticipatie. Zo gingen wij met omwonenden in Maastricht actief in gesprek over het ontwerp van het nieuwe DSM-hoofdkantoor in het centrum van de Maasstad.

Publieksfuncties

Want duurzame gebouwen staan niet op zichzelf (monocultuur) maar midden in de samenleving. Publieksfuncties versterken de sociale circulariteit, in het ontwerp voor de transformatie van het ABN AMRO-kantoor (Amsterdam-Zuidoost) gebruikten we daarvoor de plint. Omwonenden kunnen er straks de kunstcollectie bekijken, een broodje eten in het publieke restaurant of plek vinden voor lokale activiteiten. Het gebouw maakt ook deel uit van een kunstroute door de stad, dankzij kunst in de aangrenzende openbare ruimte van de plint tot de onderliggende fietstunnel.

Van bouw- naar broedplaats

Als architect voel ik me verantwoordelijk om die sociale verbinding in de beginfase van het ontwerp- en bouwproces meteen te organiseren en regisseren. Door samen met opdrachtgevers het ontwerpteam open te stellen voor de lokale omgeving of door gedemonteerde materialen en groenvoorzieningen terug te geven aan de buurt of stad. Zo ontstaat een broedplaats van lokale adviseurs, studenten, startups en omwonenden die meedenken over het lokale gebruik of hergebruik van duurzame- en biobased materialen. Als een community die een ‘sociale footprint’ nalaat wanneer de bouw klaar is, hoe mooi is dat?

Marius Voets
Architect-directeur