Blog: Rentmeesters gezocht!

Blog van Marius Voets

Laatst maakte ik zo’n heerlijke zonnige boswandeling. Prachtig, al die vallende en kleurrijke herfstbladeren. Het blijft intrigerend. De transformatie van de natuur die zich voor een nieuwe start opmaakt. Daarvan kan de mensheid zoveel leren. Ook hoe we met gebouwen omgaan. Veel plekken en levensvatbare bouwmaterialen schrijven we nodeloos vroeg af. Alsof je een kerngezonde boom in de herfst afzaagt vanwege z’n bladverlies. Zonde!

Te veel sloop

Het verbaast me niets dat ons land nog verre van Paris Proof is. We kappen de levensduur van kerngezonde gebouwen in Nederland te snel af. Sloop is eerder regel dan uitzondering. In het beste geval komt het tot een renovatie. Toch gaan bruikbare materialen ook dan nog te snel richting de afvalcontainer. 

Te weinig circulair

Een tweede leven voor zulke gebouwen is overgeleverd aan het maatschappelijke verantwoordelijkheidsgevoel van vastgoedeigenaren. De groep die de daad bij het woord voegt, is helaas nog sterk in de minderheid. Bij verduurzaming blijft geld een beslissende factor. Terwijl bekend is dat circulair bouwen genoeg mogelijkheden biedt voor een solide business case. Het is dus een mentaliteitskwestie. 

Bouw als een rentmeester

Maar het is ook vijf voor twaalf. Nederland leeft nog te veel volgens de oude norm. Gebouwen werden in de afgelopen decennia veelal neergezet voor de korte termijn, vaak ontworpen met een beperkt aantal functies en dus een tijdelijke levensduur. Dat is inflexibel naar de toekomst, terwijl je als rentmeester juist uitgaat van een oneindige levensduur. Dan stopt het niet op bij wat onderhoud of het vlug- en kosmetisch opknappen van een gebouw. 

Verder vooruitkijken

Dan begint het bij verder vooruitkijken. Naar de toekomst toe wil je tijdig- en grondig inspelen op fundamentele- en terugkerende veranderingen. Zoals een boom uit de tuin die je terugsnoeit voor het volgende seizoen. Want de levensduur van een gebouw neemt exponentieel toe als je in toekomstscenario’s denkt, bijvoorbeeld voor het gebruiksklimaat in gebouwen. Vaak staan die onder invloed van terugkerende ontwikkelingen, zoals economische groei of krimp, de technologische vooruitgang of zelfs een pandemie. Zo moeilijk is het dus eigenlijk niet.

Minder vrijblijvend 

Toch zie ik dat rentmeesterschap te weinig. Ik zie het vooral bij eigenaren van monumentale gebouwen. De vraag is of dit nog steeds zou zijn zonder alle overheidsregels. Overigens kan de uitvoering van die regels en procedures voor de monumentenzorg nog veel beter. Bij gebouwen zonder monumentenstatus zijn duurzame transformaties een vrijblijvende zaak. Daardoor loopt Nederland achter met circulaire gebouwen. 

Vaker nek uitsteken

Ik geef toe dit is misschien een ongemakkelijk onderwerp. Maar hoe groot is de groep die uit eigen verantwoordelijkheid de rol van rentmeester pakt? De circulaire bouw is niet alleen een zaak van vastgoedeigenaren of aannemers. De verantwoordelijkheid ligt bij de hele keten. Als architect voel ik me al jarenlang een rentmeester. Nog voordat iedereen het had over circulair bouwen. Ik zocht naar mogelijkheden voor hergebruik. Toen bleek dat zoveel meer mogelijk was. Ook dan ik zelf durfde te vermoeden. Als je maar bereid bent te pionieren, zonder dat je alles van geld of regels laat afhangen. 

Goede voorbeelden

Gelukkig delen Broekbakema-opdrachtgevers, zoals Diergaarde Blijdorp, die mentaliteit. Wij transformeren hier dierenverblijven. Na een aantal aanpassingen doet het giraffenverblijf nu dienst als onderkomen voor de Aziatische leeuwen. Nog ander voorbeeld is het hoofdkantoor van ABN AMRO aan de Foppingadreef in Amsterdam-Oost. Onze Broekbakema-voorgangers ontwikkelden dit gebouw in de jaren tachtig naar een laat-structuralistisch ontwerp. Het relatief tijdloze gebouw kan na een transformatie nog lang genoeg mee, zo vond de bank. De grootscheepse renovatie is nu in voorbereiding. De oude materialen zien we als grondstoffen. Het hergebruik ervan gebeurt in oude staat of bewerkte vorm. Pas daarna stellen we het ter beschikking aan de markt.

Toekomst verder veiligstellen

Het oeuvre van Broekbakema kent genoeg iconische klassiekers, zoals de Van Nellefabriek, De Kuip, de brutalistische aula van de TU Delft of het stadhuis van Terneuzen. Er zijn ook genoeg andere van die goede voorbeelden in Nederland. Vaak hebben deze gebouwen monumentale bescherming. Maar gebouwen zonder die status hebben dat voorrecht niet. Laten we op deze gebouwen extra zuinig zijn. Zodat u en ik ze kunnen doorgeven aan volgende generaties. Natuurlijk, hier spreekt de rentmeester in mij. Maar zijn we dat niet allemaal? Juist nu in deze tijd?! Ik hoor het graag. 

Marius Voets
Coördinerend architect / associate partner