Bouwen zonder installaties deel 3: daglicht

Bijna de hele dag zitten we binnen. Dit begint al ’s ochtends onderweg in de auto of trein en daarna brengen we het grootste deel van de dag door in een gebouw met zeer neutraal kunstlicht. We krijgen simpelweg niet veel mee van het daglicht en het natuurlijke verloop van de dag, terwijl ons lichaam een natuurlijke behoefte heeft aan de hoge lichtniveaus en de wisselende daglichtdynamiek. Wij reageren sterk op dat daglicht en er is een ongeëvenaarde afstemming met onze dagelijkse biologische processen.

Ons lichaam doorloopt een natuurlijke cyclus van 24 uur, de ‘circadiaanse’ cyclus, en daarin maakt het lichaam verschillende stoffen aan als reactie op daglicht. Stoffen die op bepaalde momenten zorgen voor een piek in concentratie, coördinatie, reactievermogen, fysieke kracht en uiteindelijk ook weer voor ontspanning. Vooral het blauwe licht is hierin zeer bepalend; het geeft die kickstart in de ochtend, waar we wakker en geconcentreerd van worden. Vanaf ’s middags worden juist onze coördinatie en het reactievermogen beter en aan het einde van de middag zijn we fysiek op ons sterkst. Als er weinig blauw licht is, ’s avonds en ’s nachts, zorgt melatonine in ons lichaam ervoor dat we weer ontspannen en goed in slaap kunnen vallen.

Niet zo gek dus, dat slaapproblemen direct worden gekoppeld aan het vele kijken op de blauwige schermen van onze smartphones en tablets, ook tot laat in de avond. Verstoring van de natuurlijke cyclus kan al gauw leiden tot slaap- en stemmingsproblemen en dáármee tot depressies.

Terwijl het menselijke bioritme van nature goed functioneert, met de 24-urige cyclus en de verschillende pieken en dalen die bij lichamelijke of geestelijke activiteiten horen. Pieken waar we prima gebruik van kunnen maken voor verschillende soorten werkzaamheden.

Helaas zien we in de praktijk juist het tegenovergestelde. Licht wordt bewust ingezet om mensen weer alert te krijgen en hiermee wordt het natuurlijke ritme verstoord. Er wordt trots gebruikgemaakt van dynamische lichtsystemen die met blauw licht concentratie kunnen sturen. Op scholen worden in klaslokalen diverse kleuren licht ingeschakeld, volgens het principe: ‘Meer concentratie nodig? Dan maken we het licht even wat blauwer’.

Dit is natuurlijk te gek voor woorden. We kunnen juist gebruik maken van dat natuurlijke ritme en daar verschillende activiteiten op afstemmen. Laat kinderen op school ’s ochtends geconcentreerd denkwerk doen, in de middag precieze werkjes met hun handen, zoals knutselen en tekenen, en sluit de dag af met gymles, wanneer ze fysiek op hun best zijn. Gewoon een kwestie van goed timen.

Het is dus zaak om veel meer gebruik te maken van daglicht. Bijna een eeuw geleden werd het belang van ‘licht, lucht en ruimte’ in gebouwen al ingezien en door nieuwe technieken werd het ook ineens mogelijk om deze principes in te zetten in de praktijk. Duiker bouwde bijvoorbeeld zijn Openluchtschool en twintig jaar later ontwierp Jacobsen de Munkegaard School in Denemarken. Prachtige voorbeelden van goed gebruik van daglicht in een gebouw.

Veel daglicht en zicht naar buiten dus, gecombineerd met frisse lucht in een dynamische omgeving. Dit soort factoren maakt mensen bewust van wat er zich om hen heen afspeelt en daardoor gelukkiger én gezonder. In het volgende artikel nemen we een aantal gebouwen onder de loep waarin al op een zeer inspirerende, vooruitstrevende manier wordt omgegaan met de natuurlijke elementen en met (of juist zonder!) techniek.