Blog: Pioniersgeest voor circulaire R&D-gebouwen

Door: Renze Evenhuis

Soms is het de kunst om de vooruitgang te blijven zien zeker in deze turbulente tijd. Ik zet me al lang in voor het klimaat. En al langer breek ik een lans voor het hergebruik van materialen in labs of cleanrooms. Eerlijk? In het begin ging dat flink tegen de stroom in met vragende- of gefronste blikken aan de andere kant van de tafel. Dan zet je gewoon door ook als je even aan jezelf twijfelt. Dat hoort bij pionieren. Ik vind het prachtig te zien dat nu op allerlei plekken in Nederland R&D-organisaties beginnen mee te doen.

Grenzen verleggen

In 2023 proefde ik pioniersgeest in de samenwerking met opdrachtgevers. Het opzoeken van grenzen in hergebruik binnen labs of cleanrooms of de toepassing van hernieuwbare materialen. Modulair bouwen en losmaakbaarheid is steeds meer regel dan uitzondering in de programma’s van eisen. Aan tafel hoef ik er dus gelukkig niet meer als eerste over te beginnen. Ook R&D-medewerkers zitten vol circulaire ideeën en dragen graag bij. Echt heel mooi dat die circulaire maatregelen nu op stoom komen. Ik zie meer dan ooit de versnelling.

Kantelpunt

Zo’n kantelpunt kwam ik eerder ook tegen in de energetische verduurzaming van laboratoria. Ook al is het nog geen tien jaar geleden dat ‘slordige’ vuistregels voor ventilatievoud werden gebruikt. Terwijl je met dynamische regeling en nameting gigantische hoeveelheden energie bespaart. Nu zitten we op zo’n kantelpunt qua circulariteit. Zou je nu nog hergebruikte panelen op het allerlaatst vervangen vanwege een miniem kleurverschil? Of een cleanroomwand afbreken vanwege een houten stelblokje achter een metaalplaat? Vermoedelijk niet maar toch was dat tot voor kort de realiteit.

Trendlijn 2024

Ik zie ook een groeiend besef dat circulariteit gunstig kan zijn voor de business case en voor flexibiliteit in de bedrijfsvoering. Goede losmaakbaarheid vereenvoudigt ook het beheer en het onderhoud van labs en cleanrooms. Bovendien kunnen circulaire oplossingen zorgen voor een veel kortere bouwtijd. Ik verwacht daarom dit jaar een verdere doorbraak van losmaakbaarheid, modulariteit, hergebruik en de toepassing van hernieuwbare materialen. Dat gaat ook tot nieuwe werkstandaarden leiden.

Werkstandaard

Je start met de inventarisatie van materiaal dat echt nodig is en nieuw moet zijn vanwege de reinheidseisen bijvoorbeeld. Losmaakbaarheid met herbruikbaar of hernieuwbaar materiaal is vervolgens het criterium voor het resterende gedeelte. Kortom, bewuster en selectiever omgaan met materiaal. Natuurlijk geldt dat voor kantoor- en ontmoetingsfaciliteiten maar ik verwacht binnen afzienbare tijd ook biobased onderdelen in kritische ruimtes of hergebruik van cleanroomwanden en installatiecomponenten zoals leidingen en kanalen.

Lab in oude loods

Zulke maatregelen waren lang onvoorstelbaar maar onze opdrachtgevers zoals de TU Delft of Byondis onderzoeken de toepassing ervan. Omdat het verantwoord is zelfs voor kritische ruimtes. Een sfeervol lab in een oude loods met hergebruikt materiaal? Byondis dacht er al over na met participatie van buurtbewoners. Het gemeenschapsgevoel wordt sterker als je op die manier samen aan de slag gaat met circulair bouwen. Dat is mooi meegenomen zeker in deze tijd.

Co-creatie keten

Ketenspelers zijn ook hun horizon en kennis aan het verbreden. De architect wordt evenveel ontwerper als expert in circulaire materialen die ook voor een ‘warmere’ gebouwesthetiek van R&D-omgevingen zorgen. Materiaalproducenten werken op hun beurt aan innovaties voor meer hernieuwbare materialen en ‘klimaatpositieve’ oplossingen. In ons ontwerp voor het Brightlands Circular House werken we al met campusbedrijven aan het gebruik van circulaire kunststofmaterialen.

Klimaatpositief

Daarmee zijn we er natuurlijk niet. De volgende stap is regeneratief ontwerpen. In de circulaire economie en de bebouwde omgeving moeten we op zoveel mogelijk plekken toe naar CO2-opslag. Bouwmaterialen die we in een gebouw stoppen, moeten er minimaal met net zoveel waarde weer uitkomen. Hier ligt ook een kans voor R&D-omgevingen want klimaatpositief ontwerpen ligt ook voor labs- en cleanrooms binnen handbereik. Maar goed ik geef eerlijk toe voor een pionier blijft er altijd iets te wensen over.

Renze Evenhuis
Architect-directeur