Blog: Eeuwige comeback historische gebouwen: fictie of werkelijkheid?

Door: Marius Voets

Het is best een gek idee, hele generaties zijn opgegroeid in een wegwerpwereld en voor sommigen is het lastig die oude gewoonte te doorbreken. Ik denk ook aan de sloopmentaliteit in mijn wereld, niet alleen letterlijk maar ook figuurlijk. Neem de restauratie van monumentale gebouwen, je kunt ze opknappen maar hun oorspronkelijke functie vergeten en daarmee de toekomst figuurlijk ‘slopen’. Een ‘eeuwige comeback’ vereist meer dan conserveren of duurzaam herstel in oude staat.

HERGEBRUIK VAN FUNCTIES
Daarvoor moet je eerst terug naar de oorspronkelijke functie van een gebouw. Wat was de bedoeling of de maatschappelijke betekenis van het ontwerp? Kun je die functie weer actueel en eigentijds maken en wat levert dat op? Uit haast of vanwege ruimtelijke nood wordt die stap wel eens vergeten of overgeslagen. Natuurlijk is er ook de urgentie van energetische verduurzaming alleen verleng je daarmee niet per se de levensduur.  Hoe meer gebouwen langer in functie blijven hoe minder je hoeft bij te bouwen. Van dat functiebehoud groeit de circulaire oogst in de bebouwde omgeving.

BACK TO THE FUTURE
Natuurlijk is terugkijken alleen niet voldoende, je wilt een eigentijds gebouw dat lang meegaat. Laten we de tijd even vooruit spoelen; “Back to the Future”. Onder welke voorwaarden blijft een plek van waarde voor generaties over 150 jaar? Wat maakt zo’n gebouw monumentwaardig? Ik gok erop dat dit niet de zonnepanelen of isolatie zijn, tegen die tijd is de technologie van nu ver achterhaald, net zomin als de nostalgische uitstraling van bijvoorbeeld architectuur uit de jaren ’30.  Maar wat dan wel? We kunnen veel leren van gerenommeerde architecten van 100 jaar terug.

GEMEENSCHAPSZIN
Sybold van Ravesteyn, Leendert van der Vlugt, Huig Maaskant en Jaap Bakema, ze ontwierpen monumentwaardig gebouwen en dachten grondig na over de functie van gebouwen voor de samenleving. Ook met het oog op de lange termijn. Veel historische plekken zijn gebouwd op het principe van gemeenschapszin en die sociale cohesie hebben we juist nu zo hard nodig in deze tijd. Hun ontwerpen blijven tijdloos en behouden hun waarde zolang je de oorspronkelijke functie waar mogelijk in ere herstelt.

GEEN LUKRAKE FUNCTIES
Historische gebouwen die je op deze manier in het hart van de samenleving houdt, hebben een grotere overlevingskans. Het is bij transformatie en renovatie de kunst om vanuit de oorspronkelijke ontwerpgedachte te zoeken naar maatschappelijk relevantie met een combinatie van oorspronkelijke- en eigentijdse functies. Hoe tijdlozer, hoe waardevoller maar dat lukt niet als je lukraak functies bedenkt. Ik voel het als een inspirerende uitdaging het evenwicht tussen oorspronkelijk en eigentijds te vinden. Dan denk ik aan onze samenwerking met Diergaarde Blijdorp.

WAARDEBEHOUD
In deze omgeving halen we stap voor stap de functies uit vervlogen tijden terug. De Rivièrahal en het voorplein aan de stadskant zijn prachtige plekken, ooit ontworpen als ontmoetingspunt voor inwoners van de stad en de omliggende wijk. Historisch onderzoek gaf die ontwerpgeheimen prijs en dan kom je voor principiële keuzes te staan. Herstel je de publieksfuncties voor de relatie met de omliggende wijk of stad? Daarvan krijgt een plek of gebouw nieuwe maatschappelijke betekenis en je doet onderaan de streep aan het hergebruik van oude functies  voor een circulaire economie.

KIEZEN VOOR DE OMGEVING
Of doe je concessies omdat je op de korte termijn vooral meer vierkante meters nodig hebt. Voor Diergaarde Blijdorp woog de relatie met de stad zwaarder dus krijgen deze plekken nu hun oorspronkelijke functie terug. Je ziet zulke dilemma’s ook op andere plekken zoals bij stadhuizen die zijn gevestigd in historische gebouwen. Vroeger ontworpen met een maatschappelijke bedoeling, zijn ze nu in gebruik als werkomgeving voor de ambtelijke organisatie. En dat heeft een prijs; de relatie met de omgeving verwatert terwijl de overheid juist de afstand tot de burger wil verkleinen.

SHARED SPACES
Een gemiste kans, want we leven in een deeleconomie waar gedeeld gebruik van ruimte de normaalste zaak van de wereld is. Waarom zou je die plekken niet hun oorspronkelijke functie teruggeven? Zo speel je in op de behoefte aan ‘shared spaces’ en sociale cohesie voor sterkere communities. Nederland telt 63.000 rijksmonumenten en veel monumentwaardige gebouwen, de toekomstige transformatie van andere plekken nog niet meegerekend. En de samenleving staat te springen om meer plek voor verbinding en ontmoeting. Ik ruik mogelijkheden voor iedereen die nadenkt over de ‘come back’ van monumentwaardige gebouwen als ‘social space’.