Blog: Waarom verduurzaming van erfgoed meer is dan een energielabel

Door Marius Voets:

Eer van je werk. Ken je dat gevoel? Soms komt het uit onverwachte hoek. Ons restauratieproject voor het Rotterdamse Elevatorhuis is genomineerd voor de OMD-duurzaamheidsprijs van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed en het Nationaal Restauratiefonds. Die eer komt ons toe vanwege de verduurzaming van dit Rijksmonument. Het gebouw ging van energielabel G naar A en toch is die upgrade voor mij maar een fractie van de echte opgave.

Handen uit de mouwen

Natuurlijk zijn energiezuinige gebouwen heel urgent. Dat ben ik meteen met u eens. Het is al veel te lang vijf voor twaalf. We moeten met z’n allen een stevige sprint trekken om de klimaatdoelstellingen te halen. En van overheidsregels alleen krijg je geen energie-neutrale toekomst voor gebouwen. Dat blijkt wel. Naast visie is vooral een mentaliteit nodig van ‘handen uit de mouwen’.

Toekomstbestendig

De duurzaamheidsprijs is voor mij een eerbetoon aan die daadkracht en natuurlijk de gedrevenheid van onze opdrachtgever Gijs van Lookeren Campagne. Het project laat zien hoeveel er wel niet mogelijk is met de verduurzaming van erfgoed. We haalden het onderste uit de kan met nieuwste duurzame oplossingen en technieken zonder enige concessie aan de historische uitstraling. In het project vonden we elkaar meteen in die mentaliteit en bereikten we zelfs fors meer dan de overheid vereist.

Rentmeesterschap

Dat is voor mij ook het moderne rentmeesterschap. Ik laat me daarbij graag inspireren door de generaties die ooit onze Rijksmonumenten bouwden en toekomstbestendig maakten. In onze tijdsgeest is daarvoor meer nodig dan een overheid die energielabels met dubbel glas, isolatie of zonnepanelen verplicht stelt. Verduurzaming en rentmeesterschap moeten vooral van onderaf in de samenleving komen.

Sociale waarde erfgoed

Het is mooi dat corporate bedrijven en ondernemers daarin steeds meer hun ‘social responsibility’ pakken. Neem DSM, zij gaan in Maastricht een nieuw hoofdkantoor openen waarvoor wij het ontwerp maakten. Een combinatie van een Rijksmonument met nieuwbouw. Hoe zorg je ervoor dat meer monumenten op deze manier midden in de samenleving blijven staan? Daarvoor moet je aan de ‘sociale waarde’ van erfgoed blijven werken, bijvoorbeeld met publieksfuncties.

Impact

Hoe meer je dat doet hoe groter de kans dat mensen zich betrokken voelen bij het behoud en de toekomst van zulke gebouwen. Een voorbeeld is ons ontwerp voor de huidige herbestemming van het bijna vijftig jaar oude ABN AMRO-kantoor in Amsterdam-Zuidoost. Aan het structuralistische ontwerp van destijds voegen we nieuwe elementen toe, zoals publieksfuncties met ruimtes voor buurtinitiatieven en cultuur. De vraag is tot waar je kunt gaan met de herbestemming met erfgoed.

Terug naar de oorsprong

Aan de historische identiteit valt wat mij betreft in ieder geval niet te tornen. De ontwerpuitgangspunten van ‘weleer’ moeten behouden blijven. Ik heb het geluk dat wij met ons kantoor in de Rotterdamse Van Nellefabriek zitten. Iedereen kent dit historische fabrieksgebouw. In het oorspronkelijke ontwerp waren licht, lucht en ruimte de belangrijkste uitgangspunten. Destijds leverde dat een gezonder werkklimaat op voor fabrieksarbeiders en tegenwoordig hebben de bedrijven in het gebouw er dankzij dit ontwerp nog steeds een inspirerende werkomgeving aan. Na ruim 100 jaar bruist deze historisch plek nog steeds.

Historische identiteit

Ook dit is duurzaam bouwen aan de toekomst van erfgoed. Bij duurzame herbestemming is het de kunst om het historische verhaal achter het gebouw tot leven te brengen. Daarvoor zijn allerlei mogelijkheden, waaronder het hergebruik van oude materialen die historische functies vertolken. Ook nieuwe materialen kunnen die historische identiteit versterken. Bij een herbestemming op het terrein van de Koninklijke Leerfabriek in Oisterwijk deden we dat onder meer met de toepassing van wanden met nieuwe leerelementen.

Lef

Alles bij elkaar betekent verduurzaming voor mij het toekomstbestendig maken van historische gebouwen. We moeten integraal blijven bouwen aan de historische-, maatschappelijke- en toekomstige waarde van een monument. Zeker nu veel ogen gericht zijn op de energiezuinigheid van gebouwen. In die verscheidenheid aan opgaven vraagt dat om heldere en gezamenlijke keuzes. Dat vraagt lef. In die zin voelt de nominatie voor de duurzaamheidsprijs als een aanmoediging daarmee door te blijven gaan.

Marius Voets
Coördinerend architect / associate partner